اجرای شاپرک ، یک الزام بود نه انتخاب
گفتگوی درگاه پرداخت ePayBank.ir با آقای سامان قطبی ، مدیر عامل شرکت شاپرک
اجرای طرح شاپرک ( شبکه الکترونیک پرداخت کارتی ) به عنوان یک پروژه ملی در زمانی که به بازار به نظمی نسبی دست یافته بود، حساسیت های زیادی را برانگیخت اما کارشناسان بر کاذب بودن این نظم به کرات هشدار داده بودند و نهاد ناظر نیز خود بر انحرافاتی که در صنعت پرداخت رخ داده بود، آگاهی داشت. بر این اساس، طرح شاپرک که در قالب سه فاز برنامه ریزی شد. در گفتگو با آقای سامان قطبی، مدیر عامل شرکت شاپرک چگونگی ، اجرای سه فاز مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. این گفتگو را میتوانید در ادامه مطلب بخوانید.
درگاه پرداخت ePayBank.ir ارایه کننده درگاه پرداخت با استانداردهای روز دنیا برای پذیرندگان
* در فازهای اول و دوم شاپرک چگونه اجرا شد و در فاز سوم چه اتفاقی خواهد افتاد ؟
اهداف فاز اول شاپرک عبارت بودند از شناخت دقیق نیازها، طراحی مدل اجرایی، انتخاب مدل مطلوب ، همکاری در پیاده سازی و آماده سازی و همچنین شناخت وضعیت حال که در ماه های آخر سال گذشته از طریق تکمیل فرم هایی که در واقع شناسنامه موسسات فعال در حوزه صنعت پرداخت بود، استخراج شد، به تعبیر دیگر، مرحله اول در واقع، انتخاب، پیاده سازی و راه اندازی محصول بود.
*از نظر ساختار فنی و انتخاب محصول، چه فاکتورهایی باعث شد تا محصول فعلی انتخاب شد؟ چرا محصول دیگری انتخاب نکردید؟
در واقع ما سامانه ای نیاز داشتیم که فقط سوئیچ نبود که تراکنش را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کند. این فقط یک قسمت کار است در عین حال عملیات تسویه از وظایف مهم دیگر این سامانه شاپرک است و هم – چنین برنامه های بالا بردن کیفیت داده ها و استفاده از آن از اولویت هایی بود که سامانه شاپرک را از یک سوئیچ فراتر می برد و به سامانه ای تبدیل می کرد که دارای وظایف چندگانه بود. هم چنین ما به شبکه ای نیاز داشتیم با یک زیرساخت ارتباطی مطمئن که بتواند PSP ها را به سوئیچ انتخابی متصل بکند. سامانه تسویه ای که وظیفه داشت از طریق شبکه ملی پرداخت عملیات جاری را انجام دهد بنابراین در نهایت طرح فعلی شاپرک انتخاب شد و قاعدتا از میان گزینه های محدود، غیر از این چیزی نمیتوانست باشد.
این را هم ذکر کنم که یک روش هم این بود که خودمان برویم و یک محصولی را انتخاب کنیم، بومی و پیاده سازی کنیم. اما نتیجه، درصدی از قابلیت همین محصولی که الان عملیاتی شده را محقق می کرد. به عبارت دیگر، حتی اگر یک نمونه خارجی را هم به خدمت می گرفتیم توانایی های اضافه تر از این سامانه ای که اکنون اجرائی شده را در اختیار ما نمی گذاشت، با این تفاوت که زمان را از دست می دادیم. به خصوص این که زمان در نحوه تصمیم گیری ما اثر داشت. هم چنین تجربه اجرائی عامل دیگری بود که در مولفه های انتخاب ما موثر بود، چون تجربه موفق بومی وجود داشت طبعا بهتر بود که استفاده از این تجربه را در اولویت قرار دهیم.
* میتوانید بگویید که چه میزان طرف اجرای طرح شاپرک شد؟
تا پیاده سازی و راه اندازی اولیه حدود 6 هزار نفر ساعت کار انجام شد. از جمله کارهایی که صورت گرفت تحلیل دقیق کسب و کار، نگاه به رویه های موجود در دنیا، مدل های تسویه، استفاده از ظرفیت های موجود کشور، دریافت نقطه نظرات PSP ها و جمع بندی و نهایی سازی طرح را در آن ایام میتوان ذکر کرد. البته امکان بهره گیری از تجربه شرکت خدمات هم چنین تجربه ای که در سیستم بانکی کشور نهادینه شده بود، در کنار تجربه هایی که PSP ها داشتند و با جلساتی که به طور مداوم با آنها داشتیم نقش به سزائی در نهایی شدن مدل انتخابی داشت.
* با این حساب به نظر می رسد شاپرک حاصل یک کار گروهی بوده است؟
بله، در واقع طرح شاپرک یک کار مشترک و تیمی بود که با تلاش همه انجام شد تا خوشبختانه در زمانهای پیش بینی شده به اهداف خود برسد. در آن ایام ضمن تولید و عرصه مستندات فنی و اجرائی به شرکت ها، روند آزمون PSP ها شروع شد. همچنین بازدیدهایی از آنها به عمل آمد تا این شرکت ها یک حداقل هایی را داشته باشند.، یک سری از روش های اجرائی شان را اصلاح کردند و یک توافق نامه امنیتی نیز با آنها مبادله شد تا از این طریق اطمینان حاصل شود که مشکلات زیادی که قبلا پیش می آمد، قابل کنترل و مدیریت کردن باشد. حتی در این بررسی ها 2 موسسه مدتی فعالیت شان متوقف شد تا روند اجرای کاری – شان را اصلاح کنند.
* دوره آزمایش طرح چه مدت طول کشید؟
دوره پایلوت حدود 2 ماه طول کشید که بین فاز 1 و 2 قرار داشت و از تیرماه دیگر فرایند آزمون ها و انتقال به سوئیچ شاپرک شروع شد. در دوره آزمایشی براساس برنامه معمول همه پروژه های این چنینی، عملکرد فنی و تبادل پیام ها و هم چنین روند مالی و تسویه بین سوئیچ ها بررسی و ظرفیت ارتباطی آنها کنترل شود تا مطمئن شویم در روند انتقال مشکلی پیش نمی آید.
* توزیه سهام بانک ها در قالب کدام فاز شاپرک انجام شد؟
سهام بانک ها در مرحله فاز دوم شاپرک توزیع و به تمام بانک های کشور سهام داده شد. مجامع شرکت نیز برگزار شد و هیئت مدیره با توجه به توزیع سهام تشکیل شد.
یک هیئت مدیره قبلا در سال گذشته تشکیل داده بودند.
بله، شرکت ملی انفورماتیک متولی ایجاد شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت، از طرف بانک مرکزی بود تا این موسسه را با مشارکت بانک ها راه بیندازد. در نتیجه یک هیئت موسس تشکیل شد که من هم در واقع از طرف هیئت موسس به عنوان مدیر عامل انتخاب شده بودم و کارهای اجرایی را پیش بردیم.
* در واقع این پازل دست کم، چهارقطعه دارد. یکی ساختار سهام داری است، دیگری PSP ها، سوم متولی سوئیچ و بخش چهارم آن رگولاتور بانک مرکزی است. در این ارتباط، سوئیچ در مرکز است و سه بازیگر دیگر گردان قرار دارند. نوع کنار هم قرار گرفتن این قطعات در پازل شاپرک چگونه بود؟ آیا هیچ چالشی در پی نداشت؟ تضاد منافع بین بازیگران مشکل ایجاد نکرد؟ و اساسا چگونه روی اشتراک منافع شکل گرفت و کار پیش رفت؟
با گفتمان، یکی از تکلیف های شاپرک همین است که بتواند کلیه عوامل را برای موفقیت همراه کند و یکپارچه سازی انجام دهد. اینجا هرکسی منافع خود را داشت و خیلی اوقات منافع در تضاد هم بود، اما همه به این اراده رسیدند که همکاری کنند تا در عمل موفقیت حاصل شود و این ماموریت گردن خود شرکت بود تا بتواند عوامل و منافع متفاوت و متضاد را در زیر یک چتر جمع کند. شاید مشق اصلی تیم اجرایی شاپرک همین بود که زیر یک چتر قراردادن را به درستی انجام دهد. ضمن این که منافع عوامل درگیر تامین شود، نیت یا برنامه اصلی رگولاتور به درستی انجام شود و هم چنین در خدمت رسانی خدشه وارد نشود. این مولفه ها شاید یک ترکیب مع الفارقی بودند که جز گفتمان، همکاری و تعامل نمی شد به آن رسید.
* اختلاف نظرها و سلیقه ها بین بازیگران حتی در میان فعالان بانکی چگونه به اشتراک نظر تبدیل شد؟
در این مسیر بانک مرکزی خیلی به شاپرک کمک کرد. خصوصا اداره نظام های پرداخت و مدیریت این مجموعه، دبیر کل محترم بانک مرکزی و هم چنین کمک های اساتید فن بسیار کارساز بود. بانک ها با وجود این که در حوزه پایانه های فروشگاهی سرمایه گذاری کلان کرده بودند اما تعامل کردند تا انتقال از وضعیت قبلی به این وضعیت با ظرافت صورت گیرد. البته ما براساس مدل طراحی شده سعی داشتیم منافع سرمایه گذاران از بین نرود.
* چند جلسه شرکت شاپرک با بانک ها داشتند؟
به صورت گروهی شاید 3 یا 4 جلسه، ولی با آنها که خودشان صاحب نظر بودند و در این زمینه تلاش کرده بودند جلسات بی شماری داشتیم.
* در دسته بندی انتقادات و پیشنهاداتی که داشتید، چه انتقاد و پیشنهادی از همه بیشتر بود؟ آیا اینها دسته بندی شده است؟
چیزی که شاید محور موفقیت بود این بود که همه روی یکپارچه سازی به نوعی اجماع داشتند. همگی بر ضرورت وجود یک نظام که نظارت یکپارچه بر شرکت های عرضه کننده خدمات بانکی داشته باشد و در عین حال منافع جمع تامین می شود را احساس می کردند. شاید از یک بازیگر به طور خاص منافع کاسته شود ولی جمع متنفع می شوند. این بزرگترین نقطه محوری بود که مباحث شاپرک روی آن می چرخید.
بیشترین مشکل شاپرک در این بود که در عمل همه دوست داشتند این اتفاق بیفتد ولی وقت نداشتند که در ایجاد سازوکار مشارکت تمام وقت داشته باشند و مجبور بودیم برای حضور و همراهی زمان های زیادی را صرف کنیم. شاید اعتقاد داشتند که این پروژه، پروژه شاپرک نیست. این پروژه ای است که اگر انجام شود خوب است. در ابتدا آن را متعلق به خودشان احساس نمیکردند ولی انتظار شاپرک این بود که آنها این پروژه شاپرک را مال خودشان بدانند و با مشارکت یکدیگر انجام شود. بالتبع همین نگرش شاپرک را از بعضی تجارب دوستان محروم کرد و موجب شد در مواردی با سعی و خطا به نتیجه برسیم.
* خوب با این تفاصیل، فاز دوم پیش رفت و به فاز سوم رسیدیم.
بله، در واقع فاز دوم بعد از توزیع سهام که 14 مرداد ماه 1390 بود سرعت گرفت و به انتقال پایانه ها منجر شد به نحوی که در شهریور ماه پیش از 50 هزار پایانه فروشگاهی از طریق شاپرک خدمت رسانی به مردم را انجام می داد. این روند با توجه به جلساتی که با شرکت های PSP برگزار شد و روی تاریخ 30 آبان جهت اتصال و انتقال کامل پایانه های فروشگاهی توافق جمعی حاصل شد. حرکتی شتابان گرفت و ما نیز براساس این تاریخف برنامه های فاز 2 را طبق زمانبندی اجرا کردیم و خدا را شکر تقریبا انتقال بالای 90 درصد صورت گرفت و الباقی نیز بنابر شرایط به مرور تا 5 دی ماه انجام شد اما به هر حال اول آذر ماه از نظر ما فاز دو تمام شده و فاز سوم شاپرک آغاز شد.
* الان انتقال سرویس ها جزء فاز 2 شاپرک هست یا فاز 3 شاپرک؟
انتقال کامل پایانه ها به شاپرک و اتصال سوئیچ با هم جزء فاز 2 شاپرک است. اگر چه دو میلیون و هفتصد هزار تا POS متصل شده بودند اما یک درصد کمی به علت نداشتن مجوز لازم وصل نشده بود و هنوز هم وصل نشده است.
* الان چند پایانه در مجموع به شبکه شاپرک متصل شده است؟
طبق آمار تقریبا سه میلیون. آن چیزی که مانده حدودا 150 هزار پایانه شرکت انیاک است که مجوزش به علت اتفاقی که افتاده بود تمدید نگردید و حدود 10 هزار پایانه متعلق به پست بانک است که این هفته متصل می وشد و تعدادی نیز مربوط به بانک دی است.
*در قالب چند تا PSP ؟
الان دوازده شرکت PSP فعالند.
* در فاز سوم شاپرک قرار است چه انجام دهید؟
فاز دوم شاپرک که تمام شد یک اتفاق دیگر هم همزمان با انتقال رخ داد. براساس بخشنامه بانک مرکزی واریز آنی هم در کل شبکه پرداخت متوقف شد و این به نوعی به اسم شاپرک تمام شد بدین معنی که شاپرک این کار را انجام داده در حالی که واقعیت این بود که این دستور مقام ناظر بانکی بود که تسویه آنی در پرداخت ( که هیچ وقت هم به عنوان یک رویه تعریف نشده بود ) متوقف شد. واریز آنی به عنوان یک رویه در سیستم های پرداخت تعریف نشده بود. اما با بخشنامه ای که در اذرماه از سوی بانک مرکزی صادر شد صراحتا واریز آنی متوقف شد.
ابلاغیه اش از اسفند پارسال مطرح شد.
به هر حال توقف واریز آنی هم با انتقالات سرویس های پرداخت به شاپرک تلافی داشت و ما به عنوان مجری دستورات رگولاتوری تابع می باشیم.
به نظام دستمزد بپردازیم. نظام کارمزدی که در شاپرک اجرا شده چه معیاری دارد؟
خدمت. یعنی اینکه هر PSP بابت خدمتی که ارایه می دهد حق دریافت کارمزد دارد.
* مثلا چرا 200 و چرا 300 یا 100 تومان انتخاب نشد؟
الان که 200 تومان اجرا نمی شود. پایه دریافت کارمزد را عرض می کنم ( این که چه زمانی اجرا شود تابع اعطای مجوز از بانک مرکزی است ). شما یک زحمتی می کشید و خدمتی عرضه می کنی بابت این خدمت هم باید هزینه های سنگینی را متحمل شوی منطقی است بابت آسایش و خدمت عرضه شده هزینه ای را مطالبه نمائی. حالا این هزینه را میتوانی بر مبنای هر تراکنش بگیری، میتوانی براساس یک ثابت ماهیانه اخذ نمائی و یا مدلهای ترکیبی، از ابتدای راه اندازی خدمات پرداخت مبتنی بر کارت این هزینه ها را فروشندگان بدون مشکلی پرداخت می کردند. لیکن از حدود دو سال پیش و در عرصه رقابتی که ضابطه مند نبود و برخلاف صراحت مقررات یک بانک اقدام به صفر کردن کارمزد فروشندگان نمود موضوعی که بعدها توسط سایر بانک ها نیز اجرا شد.
* خوب چه وقت کارمزد شاپرک عملیاتی می شود؟
فعلا مشخص نیست. شرکت های عرضه کننده خدمات پرداخت درخواست راه اندازی هرچه سریع تر آن را دارند. لیکن موضوع در دست بررسی و کسب مجوز از بانک مرکزی است.
* فاز سوم؟
از اول آذرماه شروع شد و دوره بهینه سازی است. شاپرک یک سری بهینه سازی های داشت تا براساس نتایج عملیاتی چند ماه گذشته بهینه سازی لازم را انجام دهد. برنامه ریزی شده تا شرکت ها نیط طی چند ماه آینده سطح خدمت رسانی خود را براساس شاخص هایی اصلاح و مجددا توسط شاپرک مورد ارزیابی قرار گیرند تا مجوز فعالیتشان که در اردیبهشت ماه 1392 به اتمام رسیده بود تمدید گردد.
* شاخص ها کدام هستند؟
شاخص ها مربوط به شبکه های ارتباطی، سایت عملیاتی، سازمان و موارد دیگری که در طی دستورالعمل ابلاغ خواهد شد.
* در هیئت مدیره چطور؟ اعضاشان باید چه شرایطی داشته باشند؟
بحث حقوقی و سرمایه ای شرکت ها توسط بانک مرکزی مشخص می شود. شاپرک بیشتر کارش بحث فنی است. البته در این خصوص نیز به نظرم آئین نامه مربوطه در دست تهیه و ابلاغ توسط بانک مرکزی است.
* با تشکر از توجه شما خواننده گرامی
ارائه درگاه پرداخت بانکی برای پذیرندگان و وب مستران ایرانی صاحب کسب و کار در ePayBank.ir
- شرکت به پرداخت ملت (12)
