نوسانات نرخ ارز و نحوه برخورد بنگاه های اقتصادی  :: گردآوری و تنظیم از درگاه پرداخت

در کشور ایران و هر کشوری که در جریان تجارت جهانی قرار دارد، نرخ ارز فعالیت های بنگاه های اقتصادی را به صور مختلف تحت تاثیر قرار می دهد. تاثیرات مزبور میتواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم اعمال گردد. در مورد بنگاه هایی که صرفا در بازار داخلی فعالیت می کنند، نوسانات نرخ ارز در متغیر های کلان اقتصادی انعکاس یافته و به این ترتیب بهص ورت غیر مستقیم فعالیت های تجاری بنگاه را تحت تاثیر قرار می دهد. در بنگاه هایی که با دنیای خارج و معاملات ارزی ارتباط دارند علاوه بر این اثر، اثر مستقیم نرخ ارز نیز دیده می شود. نوسانات نرخ ارز سبب افزایش یا کاهش هزینه ها یا درآمدها و در نتیجه سوددهی شرکت می شود. در دنیای تجارت امروز به دلیل گسترده پدیده جهانی شدن و توسعه ارتباطات فرامرزی واحدهای اقتصادی، نرخ ارز و نوسانات ارز به عنوان یکی از دغدغه های اصلی شرکت ها مطرح است. هر چند تثبیت نرخ ارز در ایران تا مدت ها با مهاربخشی از این نوسانات ریسک برخی ارز ها را برای شرکت های داخلی تا حدودی کاهش داده بود ولی از یک طرف وجود نوسانات دائمی نرخ ارز در بازارهای جهانی و افزایش شتابان نرخ ارز ، این موضوع را به عنوان یکی از مسایل مهم مدیریتی در اولویت قرار می دهد. نوسانات و افزایش نرخ ارز به طرق زیر بر بنگاه های اقتصادی تاثیر می گذارد:

ارایه خدمات خرید و فروش ارز برای پذیرندگان فعال درگاه پرداخت ePayBank.ir

الف – نرخ ارز و هزینه تامین مواد اولیه و فناوری :

نوسانات نرخ ارز سبب بروز نوسان در قیمت تمام شده مواد اولیه و نهاده های تولید وارداتی می شود. به عنوان مثال با افزایش نرخ ارز، هزینه تامین اقلامی مانند مواد شیمیایی، قطعات یدکی ، فناوری و …. برای شرکت ها افزایش می یابد. البته، تغییرات نرخ ارز به طور غیر مستقیم هزینه های ریالی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد که ذکر شد.

ب- نرخ ارز و درآمد حاصل از فروش محصولات

شرکت هایی که محصول خود را صادر می کنند نیز بواسطه درامد ارزی متاثر از نوسانات ارزی هستند. با تغییر نرخ ارز معادل ریالی درآمد این شرکت ها دستخوش تغییر و تحول خواهد شد. بنابراین بین درآمد ریالی حاصل از فروش خارجی و نرخ ارز رابطه مستقیم برقرار است. از این رو نوسانات ارزی برای این شرکت ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و معمولا این دست از شرکت ها به شدت نوسانات ارز را پایش می کنند.

ج – نرخ ارز و متغیرهای کلان اقتصادی

در اقتصاد بین الملل، نرخ ارز به عنوان یکی از مهم ترین و تاثیر گذارترین عوامل در اقتصاد کشورها ایفای نقش می کند. نوسانات نرخ ارز، دارای رابطه مثبت با صادرات و رابطه منفی با واردات کشور است. افزایش نرخ ارز با بهبود تراز تجاری، سبب افزایش تولید و درآمد ملی می شود. بهبود اوضاع اقتصادی و رونق تولید در کنار افزایش قدرت رقابت شرکت های تولیدی در بازارهای جهان سیگنالی مثبت برای بخش تولید محسوب می گردد. علاوه بر آن نرخ ارز به عنوان یکی از عوامل موثر بر تورم خصوصا در کشورهای وابسته به واردات همواره مورد توجه بوده است. دسته ای از مطالعات، در مورد ارتباط نرخ ارز و تورم، وجود رابطه مثبت بین دو متغیر را به اثبات می رسانند. افزایش این شاخص سبب افزایش هزینه تولید در ابعاد مختلف آن می گردد. بنابراین، افزایش نرخ ارز از دو مسیر یعنی افزایش قیمت نهاده های تولید داخلی سبب افزایش هزینه های شرکت می شود.

د – نرخ ارز و ریسک فعالیت های شرکت

ریسک نرخ ارز در برگیرنده دو نوع ریسک شامل ریسک معاملاتی و ریسک تفسیر است. ریسک معاملاتی، به عدم قطعیت تحقق درآمد و هزینه شرکت در اثر نوسان نرخ ارز اشاره دارد. کاهش ارزش ریالی درآمد حاصل از فروش، در اثر کاهش نرخ ارز مثالی از این نوع ریسک است. ریسک تفسیر بیانگر عدم قطعیت اقلام ارزی وارد شده در ترازنامه های شرکت است. تغییر نرخ ارز، سبب افزایش یا کاهش اقلام ارزی و تغییر ترازنامه می شود. از بین دو نوع ریسک مورد بحث، اولی تاثیر محسوس تری بر فعالیتهای شرکت دارد و لذا بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.

با توجه به مطالب عنوان شده، نرخ ارز یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار در عملکرد شرکتهایی است که واردات و صادرات دارند. از این حیث با یک تقسیم بندی ساده میتوان به طور خلاصه وقتی از تاثیر تحولات بازار ارز روی شرکت های ایرانی صحبت می کنیم سه عامل مهم و مختلف را باید از هم جدا کرده و اثرات هر کدام را جداگانه دید، هرچند که سه عامل فوق ممکن است ریشه های مشترک داشته باشند:

1. تغییر در سطح نرخ ارز ( یا همان افزایش قیمت دلار )
2. افزایش میزان نوسانات و جهش های نرخ ارز
3. نهایتا کاهش نقدینگی بازار ارز. ضمن این که مسئله نرخ ارز را باید در کنار مسئله تحریم های بانکی کشور بررسی کرد. تحریم های بانکی هزینه مبادلات ارزی را برای بنگاه ها افزایش داده و در عمل اثری مشابه افزایش سطح و عدم اطمینان نرخ ارز ( هر دو ) دارد.

از بین سه عامل فوق درباره موضوع افزایش نرخ ارز به اندازه کافی بحث شده و تاثیر آن را روی موقعیت رقابتی بنگاههای صادرکننده یا بنگاههای درگیررقابت با رقبای خارجی می دانیم.

درگاه پرداخت ePayBank.ir  در این نوشته کوتاه روی دو محور بعدی متمرکز می شود. اول به بحث عدم اطمینان می پردازیم. تقریبا به مدت ده سال مکانیسم غیررسمی مدیریت بازار از طریق تزریق نرخ ارز و نزدیک نگه داشتن نرخ ارز بازار آزاد و نرخ رسمی به بنگاههای اقتصادی اطمینان میداد که با احتمال زیادی نرخ ارز حداقل برای افق یکی دو ساله قیمت مشخصی دارد و نوسانات حول این نرخ هم بسیار کوچک بود. از سال پیش شکست مکانیسم نوسان گیری و تعدیل قیمت و شکاف بین نرخ رسمی و نرخ تعادلی باعث شدهتا بنگاه های اقتصادی با عدم اطمینان های بزرگی در مورد نرخ واقعی ارز مواجه شوند. عدم اطمینان هرچند به نسبت سطح قیمت عامل درجه دومی است ولی ادبیات اقتصادی گسترده ای در مورد تاثیر منفی عدم اطمینان روی رفتار سرمایه گذاری بنگاه ها وجود دارد.

مثلا میدانیم که وقتی عدم اطمینان زیاد شود تمایل به تاخیر انداختن سرمایه گذاری یا مصرف بیشتر می شود که ناشی از چند عامل اصلی است. اول این که در شرایط عدم اطمینان ارزش اختیار تاخیر Delay Option بالا می رود چون با صبر کردن ممکن است بشود اطلاعات بشتری جمع کرد یا سرمایه گذاری را با هزینه کم تر انجام داد. لذا بنگاه ها و مصرف کنندگان تمایل دارند تا سرمایه گذاری خود را به تاخیر بیندازند تا اطلاعات بیشتری کسب کنند. علاوه بر آن این که افزایش عدم اطمینان احتمال ورشکستگی را در پروژه هایی که نیاز به هزینه ثابت بالا دارند افزایش می دهد یعنی شرکتی که باید محصولی را تولید کند و تا به ثمر رساندن آن باید هزنیه ثابت سنگینی را متحمل شود اگر ناگهان با تغییر قیمت ارز در جهت ناخوشایند ( مثلا کاهش قیمت ارز برای بنگاه هایی با رقیب خارجی ) مواجه شوند مجبورند ورشکست شوند. بالارفتن احتمال ورشکستگی تمایل شرکت ها را برای سرمایه گذاری کم می کند. مطالعات تجربی هم نشان میدهد که نوسان نرخ ارز و عدم اطمینان در این مورد معضلی است که در ترکیب با محدودیت نقدینگی و محدودیت وام گیری شرکت ها ( شعف نظام مالی ) تشدید می شود. مثلا اگر بنگاهها دسترسی کافی به منابع مالی داشته باشند نوسانات نرخ ارز هزینه سرشکن شده تولید آنها را افزایش می دهد که میتواند نهایتا به بازار مصرف منتقل شده و فشار سنگینی به بنگاه  وارد نمی کند. مثلا اگر بنگاه مواد اولیه وارد می کند با نرخ ارز جدید مواد اولیه را به قیمت گران تر وارد کرده و به قیمت گران تر هم می فروشد ( البته اگر شوک نرخ ارز با کاهش تقاضا در داخل همراه نباشد ). در مقابل اگر ظرفیت نقدی بنگاه ها محدود باشد افزایش ناگهانی نرخ ارز باعث می شود تا توان شرکت ها برای انجام معاملات کاهش یابد یا از بین برود چرا که برای جاری نگه داشتن عملیاتشان نیاز به حجم بزرگ تری از سرمایه ریالی دارند. کمبود نقدشوندگی در بازار ارز معضل جدید دیگری است که جدید است و حداقل در یک دهه گذشته وجود نداشت. وجود بورس فعال ارز به بنگاه ها کمک می کرد تا به میزان مورد نیاز ارز خریداری کنند و لذا بنگاههای اقتصادی مطمئن بودند که اگر نقدینگی ریالی کافی برای خرید ارز را در اختیار داشته باشد برای دسترسی به ارز مشکلی نخواهد داشت. متاسفانه دشواری های تنظیم بازار در کنار تحریم های بانکی باعث می شود تا بنگاه ها نتوانند با وجود تمایل به خرید ارز مبادلات لازم را انجام بدهند. ترس از چنین معظلی در کنار عدم اطمینان های مربوط به قیمت، بنگاه ها را به سمت نگه داری ذخیره ارزی بزرگ تر سوق داده و اثرات اقتصادی متعددی دارد. از یک طرف تمایل برای افزایش ذخایر ارزی داخل بنگاه شوک های تقاضای جدیدی به بازار ارز وارد کرده و باعث جهش های ناگکهانی در این بازار می شود. همین جهش ها ممکن است ترس از افزایش قیمت را در بین بقیه عامل ها افزایش داده و لذا با تشویق تقاضای احتیاطی آنها چرخه مثبتی را ایجاد کند که باعث افزایش هر چه بیشتر نرخ ارز شود. در داخل بنگاه هم افزایش ذخایر ارزی به معنی کاهش ذخایر ریالی است. در شرایطی که بنگاه ها با معظل نقدینگی ریالی مواجه هستند نگه داری ارز بیش از حد بهینه فشار مضاعفی بر ساختار مالی شرکت وارد می کند. بنگاه ها برای مدیریت ریسک های ارز دو راه اصلی دارند که اولی استفاده از قراردادهای آتی ارز ( برای تثبیت نرخ ارز برای معاملات زمان های آینده ) و دومی هم متنوع سازی سبد فروش برای محافظت طبیعی در مقابل نوسانات است. در شرایط فعلی متاسفانه دست بسیاری از بنگاه های ایرانی از هر دو مسیر کوتاه است. بازار آتی ارز هنوز به شکل رسمی در کشور فعال نشده و امکان پوشش ریسک Hedge کردن با استفاده از قراردادهای آتی یا اختیارات ارز وجود ندارد. علاوه بر آن اندازه کوچک بنگاه های ایرانی تعداد محدود محصول صادراتی و شرایط سخت پیش روی صادرات استفاده از مکانیسم پوشش ریسک طبیعی Natural Hedging را هم محدود کرده است. در این شرایط هر اقدامی که عدم اطمینان مربوط به وضعیت آتی بازار ارز را کاهش دهد به بهبود این شرایط کمک می کند. افزایش اعتبار دولت و بانک مرکزی از طریق خودداری از بیان سخنان غیرقابل اجرا و نشان دادن قابلیت عمل به تعهدات از تب بازار می کاهد، انتشار اطلاعات شفاف تر به بنگاه ها کمک می کند تا ارزیابی درست تری از وضعیت آتی و احتمال های ممکن برای نرخ ارز داشته باشند. تسریع شکل گیری بازار آتی ارز و تشویق و حمایت از بنگاه ها برای استفاده از این مکانیسم ها راه دیگری است که تا حدی به کاهش اثرات مضووع کمک می کند.

• نوسانات نرخ ارز (15)