داستان اسکناس در سازمان تولید اسکناس و مسکوک

اسکناس از تولد تا مرگ

روزانه چقدر با پول سروکار دارید؟

آیا بسته های اسکناسی که به دست تان می رسد را می شمارید؟

اسکناس یک ثروت ملی است ، آیا اطلاع دارید که سالانه 700 میلیون برگ اسکناس از گردونه خارج می شوند؟ آیا اطلاع دارید که روند امحا و خارج ساختن اسکناس از گردونه با پول مالیات شماست؟

اسکناس یک سرمایه ملی است که همواره نقش به سزایی ذر معاملا روزانه مردم ایفا می کند. متاسفانه در کشور ما به دلیل عدم دقت در نگهداری از آن سالانه بیش از 700 میلیون برگ اسکناس از گردونه خارج می شوند. هزنیه این بی دقتی بالغ بر 120 میلیارد ریال است که صرف جمع اوری امحاء و چاپ مجدد اسکناس می گردد که با پول شما بشکل مالیات پرداخت می شود. میانگین عمر اسکناس در ایران 5 سال بوده و حدودا نصف عمر آن در کشورهای صنعتی جهان است ( در مورد اسکناس های کوچک حتی این رقم از یک سال نیز کمتر است ). بنابراین هزنیه های تجدید چاپ اسکناس در کشور به دوش خود مردم است. در حالی که با مراقبت صحیح از اسکناس و با استفاده از ابزارهای جایگزین پول ( چک پول – کارتهای بانکی و …. ) میتوانیم این بودجه را صرف طرحهای عمرانی و توسعه ای کشور کنیم.

فکر می کنید روزانه میتوانید چند بسته اسکناس بشمارید؟ همه ما این ضرب المثل را شنیده ایم که حتی پولی را که پیدا می کنی هم بشمار. داشتن حساب و کتاب دارایی ها موضوعی هست که همیشه باید مورد توجه باشد. حال این موضوع را در بعد وسیع ان در سطح کشور در نظر بگیریم، شمارش تمام اسکناس هایی که وارد بانک مرکزی می شوند ….

این کار در معاونت امور اسکناس و اوراق بهادار سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی انجام می شود، سازمان تولید اسکناس و مسکوک علاوه بر چاپ اسکناس، دریافت اسکناس های فرسوده و مستعمل مازاد از بانک ها را نیز برعهده دارد. در این فرایند، بانک مرکزی مسئول شمارش اسکناس ها ( چه به صورت فرسوده و چه به صورت مستعمل ) می باشد و مراحل مختلف کار شامل دریافت اسکناس فرسوده و مستعمل از بانک ها، کنترل و تفکیک، پاک سازی ، ابطال ، امحا و پرداخت به بانک ها و … است که فعالیت های مختلفی در این حین بر روی اسکناس ها انجام می شود. همکاران پرتلاش معاونت امور اسکناس در سازمان تولید این وظبفه خطیر را برعهده دارند.

برای آشنایی بیشتر شما خوانندگان گرامی با این موضوع، گزارشی از مراحل انجام کار تهیه شده است که در ادامه از نظرتان می گذرد:

با عضویت در درگاه پرداخت ePayBank.ir میتوانید حساب اینترنتی داشته باشید و با پول مجازی درگاه پرداخت ePayBank.ir در سایتهای همکار اقدام به خرید و فروش کالا یا خدمات نمایید.

دریافت اسکناس از بانک ها : معاونت امور اسکناس و اوراق بهادار در سازمان تولید اسکناس و مسکوک در تاریخ 6/2/1389 ایجاد شد. الحاق این معاونت به سازمان تولید با توجه به در اختیار بودن فضا و امکانات موجود و استفاده بهینه از آن انجام شد و فضای جدیدی برای آن احداث نگردید. صرفا لازم بود فضای موجود خزاین اسکناس به دو برابر افزایش یابد. به گفته داوود حیدر، معاون امور اسکناس سازمان تولید، افزایش ظرفیت خزائن با طراحی یک پالت چوبی انجام شد که طرح آن نیز در همین معاونت ارایه شده بود. نیاز به افزایش ظرفیت به این دلیل بود که اسکناس های مازاد در خزانه بانک ها و اداره نشر اسکناس بایستی به خزانه اسکناس در سازمان تولید منتقل منتقل می شد و پس از دریافت اسکناس ها توسط این معاونت، نسبت به کنترل و تفکیک و … آنها رسیدگی می گردید.
در سالهای قبل روش انتقال اسکناس ها بدین صورت بود که 31 استان کشور، اسکناس های دریافتی از بانک های مختلف را با استفاده از کامیون به بانک ملی مرکز ( تهران ) منتقل می کردند، سپس بانک ملی، اسکناس ها را توسط کامیون، به بانک مرکزی ( سازمان تولید ) انتقال می داد. این شیوه کار هزینه های حمل و نقل و اسکورت و … زیادی دربرداشت. در برخی مواقع در شمارش مبالغ دریافتی نیز مغایرت هایی به وجود می آمد، بنابراین با تغییر نگرش، تصمیم براین شد که استان ها، اسکناس های دریافتی را مستقیما و تحت پلمپ به بانک مرکزی آوردهو تحویل دهند.
در حال حاضر در باراندازی که اسکناس و ایران چک تخلیه و به سازمان تحویل می شود، فقط ایران چک ها همزمان شمرده شده و سپس تحویل گرفته می شوند که در صورت وجود مغایرت، عودت داده خواهند شد. اما با توجه به بالابودن حجم اسکناس های دریافتی، امکان شمارش آنها در همان لحظه وجود ندارد، به همین خاطر پس از تحویل، به طور کامل کنترل و شمارش می شوند. عملیات دریافت و پرداخت در طول ایام هفته از شنبه تا پنجشنبه انجام می شود. در این میان با تشخیص ناظران پولی مستقر در مراکز استان، اسکناس های مازاد بانک ها پس از رسیدگی توسط بانک ذینفع به تهران حمل و تحویل معاونت امور اسکناس و اوراق بهادار سازمان می شود.
تفکیک اسکناس ها : تفکیک در دو مرحله انجام می شود: در شعب بانک ها و در سازمان تولید اسکناس و مسکوک، تحویلداران شعب، آن قسم از اسکناس هایی را که فرسوده به حساب می آیند در بدو ورود به شعبه تفکیک می کنند. بنابراین اسکناس های دریافتی از بانک ها به دو نوع تقسیم می شوند:
الف: اسکناس فرسوده که تحویلدار شعبه آنها را به عنوان فرسوده تشخیص داده است.
ب: اسکناس مستعمل مازاد که باید دوباره در سازمان تولید اسکناس و مسکوک تفکیک شود.
اگر اسکناس فرسوده باشد به قسمت رسیدگی و شمارش منتقل می شود، شمارش دستی می شود. موارد جعلی خارج می شود. لایه دارها ( مثلا وقتی در بسته اسکناس 50 هزار ریالی، اسکناس دیگری غیر از آن باشد ) استخراج می شود و به بانک مربوطه بازگشت داده می شود. برای مثال از سال 89 تاکنون، 200 قطعه ایران چک 500 هزار ریالی در لابلای بسته های اسکناس بوده و به بانکی که از آن دریافت شده عودت داده شده است. کسری ها و مازادها کنترل می شوندو بسته اسکناس، صدقطعه ای می شود که این کار را اصطلاحا صدشمار می گویند. سپس چهار نخ بند می شوند یعنی هر ده بسته اسکناس با نخ بسته بندی می شود. هر نخ بند هزار قطعه است. پس از آن، بهص ورت پالت های 600 تایی، به صورت نایلونی نوار پیچ می شوند. این پالت ها در واقع 600 هزار قطعه هستند. پس از آن هم به قسمت ابطال منتقل می شوند. همکاران تلاشگر در این معاونت، قطعه قطعه اسکناس های فرسوده را به دقت و به صورت دستی شمارش می کنند تا خدای ناکرده حسابی جا بجا نشده و حقی از تحویلداران خدوم و زحمت کش زایل نشود. اسکناس های مستعمل مازاد نیز پس از دریافت از بانک ها به قسمت تفکیک منتقل می شود. این اسکناس ها از یکصد ریالی تا یکصد هزار ریالی با استفاده از دستگاه سورتر تفکیک، شمرده و پاکسازی می شوند. دو نوع سورتر مخصوص در سازمان تولید وجود دارد که یکی برای ایران چک هاست و دیگری برای اسکناس ها. در سورتری که ایران چک از آن عبور داده می شوند با توجه به اینکه قبل از ورود به این قسمت، ایران چک ها به صورت دستی شمارش می شوند. در این قسمت فقط موارد جعل آن کنترل می شود. موارد جعلی که از مجاری بانک ها عبور کرده است در دستگاهی که در بانک مرکزی وجود دارد سریعا شناسایی می شود. قطعات جعلی یا غیر اصلی به بانک ها عودت داده نمی شود و کمیته ممیزی جعل بر روی آنها کارهای تحقیقاتی انجام می دهد . موارد جعلی و تکنولوژی مورد استفاده در آن را روزانه مورد بررسی قرار می دهند و گزارشات آن برای مدیر کل سازمان ارسال می گردد. این کمیته متشکل از آقایان داود حیدر معاون امور اسکناس،آذرمهر معاون تولید ، داود وحیدی سرپرست کنترل کیفی، مصطفی معانی سرپرست، بخش تولید و بختیاری رییس دایره رسیدگی و شمارش می باشد. طبق گفته وحیدی، سرپرست کنترل کیفی اخیرا موارد جعلی در ایران چک های 500 هزار ریالی مشاهده شده که با کمی آشنایی و دقت، مردم و متصدیان باجه بانک ها قادر به کشف آن خواهند شد. این کمیته در تلاش است با شناسایی روش های مورد استفاده در جعل اسناد ترفندهای مقابله با آن را از طریق عوامل ذیربط، اطلاع رسانی نماید.
بنابه اظهارات معانی سرپرست بخش تولید در سازمان تولید اسکناس و مسکوک، ساده ترین شکل جعل، پرینت رنگی است که روزانه مواردی از این دست در سازمان تولید اسکناس و مسکوک، توسط دستگاه ها شناسایی می شود.
همانطور که عنوان شد با توجه به اهمیت ایران چک ها و بالاترین مبالغ، ایران چک ها در زمان تحویل، شمارش می شوند. همچنین ایران چک های فرسوده وارد دستگاه سورتر می شوند تا موارد جعل آنها شناسایی شود.
سورتری دیگری نیز وجود دارد که اسکناس ها را تفکیک می کند. این سورتر، اسکناس های قابل استفاده را که میتواند مجددا وارد چرخه شود، از اسکناس های غیرقابل بازگشت جدا می کند. پس از جداسازی، قسمتی از اسکناس ها با عنوان اسکناس پاک سازی شده به سیستم بانکی باز می گردد. پاک سازی به معنی جداسازی از اسکناس های بلا استفاده است، یعنی پس از جداسازی کار دیگری بر روی اسکناس ها اعم از ترمیم و …. انجام نمی شود. اسکناس های غیرقابل استفاده که فرسوده هم گفته می شود پس از تفکیک، شمارش شده و مسیر خود را به طرف سالن ابطال ادامه می دهند. تعریف اسکناس فرسوده در دستگاه های تفکیک بدین صورت است:
موارد چسب دار، تاخورده، دارای پارگی، دارای نوشته و این قبیل موارد که به گفته معاون امور اسکناس سازمان تولید با توجه به شرایط روز به بانک ها نیز توصیه شده است که تا حد امکان اسکناس ها را در چرخه نگه دارن. مثلا دستگاه اسکناس های نو را که تاخورده باشد، به عنوان فرسوده تشخیص می دهد ولی تحویل دار ( کسی که با دستگاه تفکیک کار می کند ) آنها را جدا کرده و به بانک ها باز می گرداند. به عبارتی تفکیک توسط دستگاه ها انجام می شود ولی تحویل دار اسکناس هایی را که دستگاه، فرسوده تشخیص داده است، دوباره بررسی و تفکیک می کند.
در حال حاضر پول های پاک شده ( اسکناس مستعملی که پس از تفکیک قابل استفاده هستند) در بسته های 10 هزار قطعه ای بسته بندی، نایلونی شده و به بانکها بازگردانده می شوند.
ابتدای هر صبح قبل از شروع، صحت دستگاه ها تست می شود و پس از اطمینان از سلامت کار دستگاه عملیات تفکیک روزانه آغاز می شود.
ابطال اسکناس ها :
پالت های اسکناس پس از تفکیک و شناسایی به عنوان اسکناس فرسوده تحت پوشش دوربین های مداربسته و کارکنان کادر حفاظت به فضای کاملا ایمنی به نام سالن ابطال انتقال می یابند. رعایت موارد ایمنی و امنیتی در تمامی فعالیت های سازمان جزء اصول اولیه کار محسوب شده که فرایندهای مختلف توسط لایه های مختلف حفاظتی دائما رصد می شوند، کلیه ورود و خروج ها ثبت می شوند و افراد در هنگام ورود و خروج، بازرسی بدنی می شوند. بنابر گفته نوروز نماینده اداره حراست بانک مرکزی مستقر در سازمان، پوشش فاکتورهای امنیتی در سازمان تولید اسکناس و مسکوک نزدیک به صد در صد است.
پالت های 600 هزار قطعه ای که به صورت نایلونی بسته بندی شده اند پس از ورود به قسمت ابطال، بسته بندی و نخ بند آن باز می شود. سپس اسکناس ها در ماشین ابطال قرار داده می شوند و پس از پانچ شدن، مجددا نخ بند شده ، در پالت های 600 هزار قطعه ای بسته بندی نایلونی می شوند و به همراه شناسنامه کار که اطلاعات مربوط به تعداد، مبلغ اسکناس ها، نام متصدی و تاریخ را مشخص کرده است، به ساختمان امحا انتقال داده می شوند.
امحا:
پس از سال 1371 اسکناس های فرسوده پاچ شده به بیابان های اطراف تهران منتقل و در انجا سوزانده می شدند. این کار بسیار پر مشقت و طاقت فرسا بود. چند روزی به طول می انجامید. اکنون پالت های اسکناس های پاچ شده از سالن پانچ مسافتی حدود 300 متر را طی می کنند تا به ساختمان امحا برسند. در آنجا پس از نمونه گیری و کنترل توسط هیئت نظارت بر اندوخته اسکناس، مجوز امحا، صادر و اسکناس ها بر روی تسمه نقاله قرار می گیرند تا توسط نوار انتقال برای خرد شدن به سمت آسیاب ها هدایت شوند.
اعضای هیئت نظارت بر اندوخته اسکناس متشکل از :
• دبیرکل یا یکی از معاونین بانک مرکزی
• دو نماینده از مجلس شورای اسلامی
• نماینده دادستان
• خزانه دار کل کشور
• رئیس هیئت نظارت
• رئیس دیوان محاسبات
همچنین کمیته فرعی امحا نیز در بانک مرکزی وجود دارد. اعضای این کمیته، نمایندگانی از حراست سازمان، حفاظت سازمان و انتظامات می باشند که در هر نوبت حضور این افراد تا پایان کار امحا و کنترل نهایی فضاها ضروری است.
محصول خروجی از ماشین امحا، کاغذهای ریز شده و به هم چسبیده ای هستند که به صورت مکعب هایی در قطع آجر راهی سیستم دفع زباله می شوند.
پرداخت اسکناس به بانک ها:
بانکهای استان تهران برای دریافت اسکناس به ازای اسکناس فرسوده که تحویل بانک مرکزی داده اند، به اداره نشر اسکناس مراجعه می کنند، حواله پرداخت را از آنجا دریافت کرده مجددا به سازمان تولید مراجعه می کنند، پس از ارایه حواله به بخش پرداخت ضمن انجام مراحل اداری کار، بسته های اسکناس مورد نظر را که به صورت اسکناس نو یا پاک شده است، تحویل می گیرند.
مراحل مختلف و پرداخت اسکناس به بانک ها در این سازمان انجام می شود به جز حواله که توسط اداره نشر اسکناس و خزیانه صادر می شود.
در زمان پرداخت، اسکناس های نو در کارتن هایی که هرکدام حاوی 20 هزار قطعه اسکناس است تحویل بانک ها می شود. اسکناس های پاک سازی شده نیز در بسته های نایلونی 10 هزار قطعه ای تحویل بانک ها می شود. همچنین برای تمامی اسکناس هایی که از سازمان تولید خارج می شوند پروانه خروج صادر شده و توسط افسران انتظامات کنترل نهایی می شود.
آمار ایران چک و اسکناس های دریافتی از تاریخ 6/2/1389 تا تاریخ 8/3/91 ( زمان تهیه این گزارش ) چه به صورت فرسوده و چه بصورت مستعمل بیش از 2 میلیارد و 600 میلیون قطعه به ارزش 122000000000000 ریال است که از این تعداد 1550000000 قطعه ( حدود 57 درصد ) به مبلغ ریالی 18323841500000 امحا شده است. البته همان گونه که امار نشان میدهد اگر چه 57 درصد از قطعات اسکناس های دریافتی امحا شده است اما به ارزش ریالی تنها حدود 7 درصد از اسکناس ها امحا شده اند و این نکته نشان میدهد بیشتر اسکناس های امحا شده، اسکناس های ریز بوده که به گونه ای از چرخه تبادل خارج و سکه ها جایگزین آنها شده اند. همچنین 484000000 قطعه از اسکناس های دریافتی ( حدود 18 درصد)، به ارزش 35827220000000 ریال پاکسازی شده اند. آمار اسکناس های پاک سازی شده نیز نمایانگر این است که هرچند این اسکناس ها به لحاظ تعداد قطعات حدود یک سوم اسکناس های امحا شده است اما به ارزش ریالی آن حدود یک و نیم برابر اسکناس های امحا شده است. در نتیجه میتوان گفت اغلب اسکناس های درشت، پاک سازی شده اند. همچنین 655000000قطعه اسکناس ( حدود 24 درصد ) به ارزش 33000000000000 ریال مانده خزائن امور اسکناس است که علاوه بر اسکناس های دریافتی از بانک ها باید به این مانده نیز رسیدگی شود. در سال جاری نیز آمار اسکناس مستعمل مازاد دریافتی از بانکها 116945000 قطعه است که در حال پاکسازی مجدد است.
امسال اسکناس مازاد مستعمل بانکها که به علت فروش اوراق مشارکت و پیش فروش سکه زیاد شده بود، توسط معاونت امور اسکناس و اوراق بهادار دریافت و رسیدگی شد و با توجه به این موضوع از ابتدای سال جاری تمام پرداخت ها با اسکناس های پاک سازی شده توسط سازمان تولید انجام شده است.
در دو سال گذشته با امحای به موقع و در سطح وسیع، خزائن بانک ها خالی شد. خزائنی هم که زیرکلید هیئت نظارت بود آزاد شد و بنابراین پولی که سیستم بانکی کشور احتیاج دارد از طریق این امحا، تزریق شد.
رسیدگی به اسکناس باید روزانه باشد تا بتوان مواردی که کسر یا مازاد است از شعب و تحویلدار داران آن پیگیری کرد. اگر در این کار فاصله ای به وجود آید دیگر نمیتوان مبدا ایجاد موارد کسر یا مازاد را که همان شعب و تحویل داران آن می باشند کنترل کرد.
باتشکر از آقایان صنیعی، رییس سازمان تولید اسکناسو مسکوک، داود حیدر معاونت امور اسکناس و اوراق بهادار سازمان تولید اسکناس و مسکوک، نوروز نماینده محترم اداره حراست بانک مرکزی، معانی و وحیدی اعضای کمیته جعل و همکاران معاونت اسکناس و اوراق بهادار که درگاه پرداخت ePayBank.ir را در تهیه این گزارش یاری دادند.

• آنی بانک ملت (33)
• انتقال وجه بانک ملی به سایر بانک ها (28)
• انتقال وجه از بانک ملی به سایر بانکها (24)
• آنی بانک صادرات (19)
• انی بانک ملت (16)
• شبا بانک ملت (12)
• انتقال وجه به شماره حساب بانک ملت (11)
• انتقال وجه از بانک ملت به مهر اقتصاد (10)
• انتقال وجه بانک ملی به مسکن (10)