حق اختراع چیست؟
امروزه جهان در معرض تغییر و تحولات چشمگیری زیادی قرار گرفته است و در هر لحظه در گوشه ای از دنیا محصولی جدید تولید و عرضه می شود که می تواند زندگی انسان را آسان تر، متنو ع تر و زیباتر نماید؛ انواع ماشین ها و هواپیماها و وسایل حمل و نقل تولید می شوند، هر روز گوشی های تلفن همراه جدیدی با انواع توانایی ها به بازار عرضه می شوند، رایانه هایی با قابلیت های منحصر به فرد به بازار ارائه می شوند، نویسندگان و هنرمندان رمان ها، نقاشی ها و موسیقی ها را برای مخاطبان خود پخش و منتشر میکنند، و… . همه این ابداعات و نوآوری ها حکایت از تلاش های فکری مبدعان و متفکرانی را دارد که با صرف عمر خود در کتابخانه ها، پژوهشکده ها و آزمایشگاه ها با مطالعه و جستجو و تلاشهای بسیار به محصولات متفاوتی دست یافته اند تا بشر را از مزایای آن منتفع کنند. این تولیدات فکری در شمار دارایی مبدعان آن ها جای میگیرند و مالکان فکری نیازمند این هستند که این اموال، که دست رنج تلاش های فکری آنان هستند -اما بر خلاف سایر اموال قابلیت پخش و انتشار در سطح وسیع را دارند- مورد حمایت های قانونی قرار بگیرند. به عبارت دیگر همانطور که اموال و دارایی های غیرفکری مانند زمین، خانه و اتومبیل افراد مورد احترام و حمایت جامعه است و کسی حق دست اندازی و تجاوز به آن ها را ندارد، مالکان اموال فکری هم باید بتوانند از دارایی های فکری خود آزادانه بهره برداری کنند و دست متجاوزان را از اموال خود کوتاه نمایند. این عوامل موجب شده است تا امروزه اموال فکری تحت نظام های حمایتی حقوقی و قانونی قرار بگیرند.
ارایه درگاه پرداخت بانکی برای مخترعین و صاحبین کسب و کار اینترنتی در ePayBank.ir
حقوق حمایت از اموال فکری به دو شاخه تقسیم می شود:
1- حقوق مالکیت ادبی و هنری که بیشتر تحت عنوان کپی رایت شناخته می شود و حمایت از آثار ادبی و هنری از قبیل کتاب، آثار نقاشی و معماری، فیلم های سینمایی و مواردی از این دست را بر عهده دارد.
۲- حقوق مالکیت صنعتی که در واقع حقوق مربوط به بهره برداری از محصولات فکری در زمینه های مرتبط با صنعت و تجارت است و زیر شاخه های مهمی مثل حق اختراع و حمایت از علائم تجاری(برند) دارد. موضوع مورد بحث ما در این مقاله اختراع، حق اختراع و حمایت های به عمل آمده از اختراع در ایران است.دستیابی به فناوری های جدید و پایه گذاری اقتصاد
دانش بنیان به عنوان یکی از شاخص های مهم در توسعه و پیشرفت جوامع امروزی شناخته شده است. گفته می شود که اختراعات موتور محرکه توسعه اقتصادی کشورها هستند و برای ایجاد نهادهای تولیدی و اقتصاد پایدار توجه به اختراعات و نوآوری ها همراه با تولید و بهره وری از آن ها شرط است. خلق فناوری، جذب و تجاری سازی آن منجر به تحقق فرآیند نوآوری شده و زنجیره تحقیق تا بازار را تکمیل می کند. تحقق این زنجیره فرآیندی پیچیده و مستلزم ایفای نقش بازیگران مختلف با توانمندی های مختلف است؛ در عمل این مخترعین هستند که زنجیره علم، فناوری و تجاری سازی را تکمیل می کنند. از همین روست که یکی از مهم ترین مباحث حقوقی هر کشوری مسئله حمایت از مالکیت های فکری و حق اختراع است؛ حمایت از اختراع موجب ایجاد انگیزه برای مخترعین می شود تا به افشای اختراع خود ترغیب شوند و در نتیجه این افشا سطح دانش عمومی جامعه ارتقا پیدا می کند. از سوی دیگر حمایت از حق اختراع موجب ایجاد انگیزه برای مخترعین می شود تا به تحقیق و مطالعه بپردازند و علی رغم وجود مشکلات در زمینه پیشرفت علم گام بردارند. به این ترتیب حمایت از حق اختراع ابزاری است که بهره برداری هم زمان جامعه و مخترع از اختراع را ممکن می کند. به علاوه حمایت از حق اختراع در سطح ملی باعث ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری در عرصه های مختلف علمی می شود و می تواند با ایجاد امنیت برای سرمایه گذاران خارجی در جذب سرمایه های خارجی نیز موثر باشد.
به منظور استفاده هر چه بهتر از این حمایت ها آشنایی مختصری با مبانی و مفاهیم حقوقی اختراعات و نحوه ثبت آن ها و شرایط برخورداری از حمایت های قانونی ضروری است.
اختراع عبارت است از نتیجه فکر فرد یا افراد که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای، محصولی را ارئه میکند و مشکلی را در یک حرفه، فن، صنعت و مانند آنها حل میکند. بنابراین اختراع به زبان ساده عبارت است از: ارائه یک راه حل برای یک مشکل فنی.
حق اختراع (patent) حقی است که مخترع و سازنده اختراع در نتیجه ثبت اختراع و به صورت انحصاری و موقت و مشروط به رعایت تکالیف مقرر در قانون در جهت استعمال، فروش، عرضه و واردات و اعطای مجوز بهره برداری در خصوص اختراع دارا می شود.
برای بهره برداری از حقوقی که برای مخترع در نظر گرفته شده است، ثبت اختراع الزامی است. در بسیاری از کشورهای دنیا مخترع کسی است که برای اولین بار اختراعی را به ثبت رسانده باشد؛ ثبت اختراع نشانه ای است بر اینکه مخترع اولین کسی است که اختراع را انجام داده است و علاوه بر این از مخترع در برابر سایر افرادی که ادعای همان اختراع را دارند حمایت می کند. اگر مخترعی بدون ثبت اختراع خود آن را افشا کند یا تجاری سازی کرده و وارد بازار نماید، ممکن است سایر افراد با مهندسی معکوس و یا سایر روش ها به اختراع او پی ببرند و محصولی مشابه محصول وی تولید کنند؛ در این شرایط مخترع نمی تواند از حمایت های قانونی استفاده نماید و جلوی افرادی که محصولی مشابه محصول وی تولید می کنند را بگیرد. ثبت اختراع به مخترع این امکان را می دهد که برای مدت بیست سال بدون هیچ نگرانی از محصول خود استفاده انحصاری کند و اجازه استفاده و تجاری سازی محصول را به هر کسی که مایل بود، بدهد. بنابراین برای یک بهره برداری مطمئن
از اختراع، مخترع باید اختراع خود را ثبت کند.
اما چرا مدت حمایت از حق اختراع محدود است و مثل سایر مالکیت ها دائمی نیست؟ وقتی حق اختراعی به فردی اعطا می شود به این معناست که جامعه برای او حق ویژه ای قائل شده است و به او اجازه بهره برداری انحصاری را داده است؛ این حق انحصاری در واقع تکلیفی است بر دوش تک تک اعضای جامعه؛ هیچ کس حق بهره برداری و استفاده از اختراع را نخواهد داشت مگر با اجازه صاحب حق اختراع. این تکلیف صرفا با دانشی توجیه می شود که با افشای اختراع در اختیار جامعه قرار خواهد گرفت. به عبارت دیگر جامعه در ازای دانشی که کسب می کند برای مدت محدودی حق انحصاری مخترع را به رسمیت می شناسد.
حقوقی که مخترع در اثر ثبت اختراع در ایران به دست می آورد عبارتند از:
حق انحصاری تولید و تکثیر؛ تولید و تکثیر محصول اختراع شده بدون رضایت صاحب حق اختراع ممنوع است.
حق انحصاری فروش و عرضه برای فروش؛ نه تنها تولید و تکثیر کالاهای موضوع اختراع بدون رضایت صاحب آنها ممنوع می باشد بلکه فروش و عرضه کالاهای تولید شده برای فروش هم نیازمند رضایت صاحب اختراع است.
حق انجام واردات؛ برای حفاظت کامل از حقوق مخترع الزم است حق واردات محصول هم انحصارا در اختیار مخترع باشد. در غیر این صورت این امکان همواره وجود دارد که افراد محصول موضوع اختراع را در خارج از کشور و فارغ از هرگونه ممنوعیت قانونی تولید کنند و سپس محصول را به کشور وارد کنند؛ بنابراین واردات محصول موضوع اختراع بدون رضایت صاحب اختراع نیز نقض حق اختراع محسوب می شود و ممنوع است.
حق انتقال حق اختراع و اعطای مجوز بهره برداری؛ مخترع می تواند کلیه حقوق خود نسبت به اختراع را به دیگری واگذار کند و یا اینکه بدون واگذاری حقوق خود، اجازه بهره برداری از برخی حقوقش را به دیگری واگذار کند.
مثال حق تولید یا فروش محصولش را به یک شرکت تولیدی یا توزیعی واگذار کند.
شرایط اخذ حق اختراع؛ گفته شد که هر اختراع باید واجد برخی شرایط قانونی باشد تا بتوان آن را ثبت نمود و از حقوق آن منتفع شد. این شرایط عبارتند از:
1- جدید بودن؛ اختراع باید جدید باشد، به این معنی که در قلمرو دانش و آگاهی سابق موجود نباشد و قبال به هیچ طریقی مثال با انتشار در مجالت علمی یا استفاده عملی و .. افشا نشده باشد.
۲- ابتکاری بودن؛ اختراع باید دارای خلاقیت و ابداع باشد، به گونه ای که برای فرد کارشناسی که دارای مهارت معمولی در آن زمینه علمی است، بدیهی و آشکار نباشد.
۳- قابلیت اجرای صنعتی؛ حمایت های ناشی از اختراع شامل خلاقیتهایی که صرفا فکری هستند، نمی شود. به همین دلیل اختراع باید قابلیت اجرای صنعتی داشته باشد.یعنی در هر زمینه ای از صنعت. صنعت به مفهوم عام و گسترده آن مورد نظر است که مواردی چون کشاورزی و ماهیگیری را نیز شامل می شود قابل استفاده یا قابل ساخت باشد. الزام نیست که حتما در عمل ساخته شده باشد، بلکه همین که چنین قابلیتی را داشته باشد، کافی است.
۴- افشای اختراع؛ در هنگام ثبت اختراع متقاضیان ثبت مکلفند اطلاعات فنی درباره اختراع خویش را افشا کنند تا اشخاصی که از لحاظ فنی واجد صلاحیت هستند بتوانند آن را درک کرده و و برای تحقیق بیشتر در رسیدن به اختراعات جدید مورد استفاده قرار دهند.
موارد زیر از حیطه حمایت اختراع خارج هستند:
- مفاهیم فکری و انتزاعی
- کشفیات
- نظریات علمی و روش های ریاضی
- فعالیت های صرفا فکری
- ارائه محض اطلاعات مثل کتاب
- اختراعات مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه
- آثار هنری
- روش های تشخیص و معالجه بیماری انسان و حیوان
با توجه به موارد مطرح شده برای ثبت اختراع در ایران باید به وبگاه اداره مالکیت صنعتی
iripo.ssaa.ir مراجعه نمود و مطابق مراحلی که در این وب سایت پیش بینی شده است روند ثبت اختراع را شروع و پیگیری کرد. باید به خاطر داشت اهمیت اختراع در گرو استفاده و بهره برداری از آن است. اختراعی می تواند کشور را در مسیر توسعه اقتصادی قرار دهد که از مرحله اختراع صرف خارج شود و به مرحله تجاری سازی و بهره برداری برسد؛ این اختراع است که شایسته حمایت قانون گذار است و می تواند هزینه های فردی و اجتماعی صرف شده برای آن را به بهترین وجه جبران کند
